Ένα από τα βιβλία-σταθμός στην ιστορία της βυζαντινολογίας είναι ο «Βυζαντινός πολιτισμός» (Εκδόσεις Μεταίχμιο, μτφρ. Ανδρέας Παππάς) του Άγγλου ιστορικού Στίβεν Ράνσιμαν , ένα πλήρες και συνοπτικό πανόραμα της ιστορίας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από την ίδρυσή της, τον 4ο αιώνα, έως την άλωση το 1453. Στον Ράνσιμαν οφείλει η ανθρωπότητα ένα μεγάλο μέρος της γνώσης πάνω στο Βυζάντιο, καθώς μέχρι τις δικές του μελέτες η ιστορία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αντιμετωπιζόταν ως υποδεέστερο κομμάτι της ιστορίας. Στο έργο αυτό που εκδόθηκε το 1933 παρουσιάζει την ιστορία του Βυζαντίου μέσα από όλες τις εκφάνσεις της ζωής, την εξουσία, τη θρησκεία, την εκπαίδευση, την καθημερινότητα με αναφορά στο πριν και στο μετά της αυτοκρατορίας, γιατί σύμφωνα με τον ιστορικό: «Κάθε ιστορική περίοδος εξαρτάται από αυτά που συνέβησαν πριν από αυτήν και η σημασία της εξαρτάται από τα γεγονότα που έπονται. Η ιστορία δεν είναι μια σειρά από λιμνούλες με στάσιμα νερά. Είναι ποταμός που κυλά» .
|
|
Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός σε ψηφιδωτό
του ναού του Αγίου Βιταλίου στη Ραβέννα |
Η «Ιστορία του βυζαντινού κράτους» (Εκδόσεις Πατάκη, μτφρ. Ιωάννης Παναγόπουλος) του Γκέοργκ Οστρογκόρσκι , η μελέτη η οποία σχεδόν αμέσως μετά την πρώτη έκδοσή της το 1940 αναγνωρίστηκε ως βασικό εργαλείο για την κατανόηση της βυζαντινής ιστορίας, έχει επηρεάσει όσο καμία άλλη τη διεθνή έρευνα για την ιστορία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο Ρώσος ιστορικός δίνει έμφαση στην πολιτική ιστορία και προβάλλει τους δεσμούς του Βυζαντίου με την κλασική αρχαιότητα, καθώς και τη σχέση της βυζαντινής ιστορίας με τους γειτονικούς πολιτισμούς της Ευρώπης και της Ασίας.
Στο κλασικό έργο του «Η βυζαντινή χιλιετία» (Εκδόσεις ΜΙΕΤ, μτφρ. Δημοσθένης Κούρτοβικ) ο Γερμανός ιστορικός Χανς Γκέοργκ Μπεκ περιγράφει τη ζωή του μέσου ανθρώπου στο Βυζάντιο, ο οποίος ήταν πολύ πιο εγκόσμιος απ’ όσο έχει καταγραφεί στη συλλογική συνείδηση. Ο βυζαντινός άνθρωπος σύμφωνα με τον Μπεκ αγαπούσε πολύ τους λεπτούς τρόπους, το χιούμορ και την καλλιέπεια και δεν έδινε τόση σημασία στη μεταφυσική όσο συνηθίζουμε να πιστεύουμε σήμερα.
Ο Άγγλος βυζαντινολόγος Σίριλ Μάνγκο , στο εμβληματικό έργο του «Βυζάντιο: Η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης» (Εκδόσεις ΜΙΕΤ, μτφρ. Δημήτρης Τσουγκαράκης) εξετάζει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία από την ίδρυσή της, το 324 έως το 1453 με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς. Παρουσιάζει τη βυζαντινή πραγματικότητα από την οπτική του μέσου υπηκόου της αυτοκρατορίας, καλύπτοντας τομείς όπως οι λαοί, οι γλώσσες, η κοινωνία και η οικονομία, οι αιρετικοί, ο μοναχισμός, η εκπαίδευση κ.λπ. Το έργο αποτελεί ένα πρώτης τάξεως εγχειρίδιο για τον αναγνώστη που επιθυμεί να αποκτήσει μια σφαιρική και ταυτόχρονα αξιόπιστη εικόνα του Βυζαντίου.
|
|
Ψηφιδωτό από το Μέγα Παλάτιον που απεικονίζει σκηνή
από την καθημερινή ζωή των αρχών του 6ου αιώνα |
Η Αγγλίδα ιστορικός Έιβεριλ Κάμερον στο βιβλίο της «Η αξία του Βυζαντίου» (Εκδόσεις Πατάκη, μτφρ. Πέτρος Γεωργίου) ασχολείται με το θέμα της ελληνικότητας του Βυζαντίου, τις σχέσεις της αυτοκρατορίας με την ορθοδοξία, τη βυζαντινή εικονογραφία. Αναλύει τους λόγους για τους οποίους το Βυζάντιο θα έπρεπε όχι μόνο να ενσωματωθεί αλλά και να αποτελέσει ένα σημαντικό μέρος της συζήτησης των ιστορικών πάνω στις σχέσεις Ανατολής – Δύσης.
Ο Βρετανός ακαδημαϊκός Τζόναθαν Χάρις ο οποίος ειδικεύεται στο Βυζάντιο και πριν από λίγα χρόνια μας είχε δώσει το σπουδαίο –και εξαντλημένο εδώ και καιρό– «Το Βυζάντιο και οι Σταυροφορίες (Εκδόσεις Ωκεανίδα, μτφρ. Λεωνίδας Καρατζάς), στο βιβλίο του «Βυζάντιο – ένας άγνωστος κόσμος» (Εκδόσεις Μεταίχμιο, μτφρ. Γιώργος Μπαρουξής) καταπιάνεται με τις ιστορικές φυσιογνωμίες, τις δυναστείες και τους τόπους που έπαιξαν ρόλο στην ιστορία της αυτοκρατορίας. Ο Χάρις μελετά την κοινωνική, την πολιτική, τη στρατιωτική, τη θρησκευτική και την καλλιτεχνική ζωή του Βυζαντίου, αναδεικνύοντας έναν πολιτισμό πλούσιο σε αντιθέσεις, που συνδυάζει την ορθοδοξία με τον παγανισμό και την κλασική ελληνική παιδεία με τη ρωμαϊκή ισχύ.
Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους σχετικούς τίτλους κατέχει το εμβληματικό σύγγραμμα «Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας» (Εκδόσεις Ψυχογιός, μτφρ. Τούλα Δρακοπούλου) της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ, η οποία διατρέχει την πολιτική σκέψη που διαμορφώθηκε σε διάφορες ιστορικές περιόδους, αναζητώντας την ελληνικότητα της αυτοκρατορίας και αναδεικνύοντας το εθνικό πρόταγμα του Βυζαντίου. Σπουδαία είναι και η μελέτη της Αικατερίνης Χριστοφιλοπούλου στο τρίτομο έργο της «Βυζαντινή ιστορία» (Εκδόσεις Βάνιας), το οποίο καλύπτει το χρονικό φάσμα από τα πρώτα χρόνια της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έως την άλωση της Πόλης το 1453.
 |
Φλωρεντίνο χαρτογράφο Κριστόφορο Μπουοντελμόντι είναι ο παλαιότερος χάρτης της Κωνσταντινούπολης που σώζεται μέχρι σήμερα |
Στο «Βυζάντιο και Βενετία» (Εκδόσεις Παπαδήμα, μτφρ. Αντωνία-Χριστίνα Μουτσοπούλου) ο Άγγλος βυζαντινολόγος Ντόναλντ Μ. Νίκολ εξετάζει τις διπλωματικές, πολιτισμικές και εμπορικές σχέσεις μεταξύ της Κωνσταντινούπολης και της Βενετίας από την ίδρυση της γαληνότατης δημοκρατίας μέχρι την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο συγγραφέας εστιάζει στον τρόπο που επωφελήθηκαν οι Βενετοί από την Τέταρτη Σταυροφορία το 1204 και στην εξέλιξη της αποικιακής τους αυτοκρατορίας.
Στον «Μυστρά» (Εκδόσεις Καρδαμίτσα, μτφρ. Πέι Κορρέ) ο Στίβεν Ράνσιμαν μελετά τη βυζαντινή πρωτεύουσα του Μοριά, που ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα μετά την κατάκτηση της χερσονήσου από τους Φράγκους. Ο Μυστράς λίγα χρόνια μετά τη δημιουργία του έγινε πρωτεύουσα της ελληνικής επαρχίας της Πελοποννήσου που αποκτούσε όλο και μεγαλύτερη σημασία. Εξελίχτηκε σε σημαντικό κέντρο μάθησης και τεχνών και εστία της πολιτιστικής ανάπτυξης της Ευρώπης, έως το 1460 που καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς.
Έμυ Ντούρου, Documento