Δέκα ιστορικά βιβλία για το Βυζάντιο

Ένα από τα βιβλία-σταθμός στην ιστορία της βυζαντινολογίας είναι ο «Βυζαντινός πολιτισμός» (Εκδόσεις Μεταίχμιο, μτφρ. Ανδρέας Παππάς) του Άγγλου ιστορικού Στίβεν Ράνσιμαν , ένα πλήρες και συνοπτικό πανόραμα της ιστορίας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από την ίδρυσή της, τον 4ο αιώνα, έως την άλωση το 1453. Στον Ράνσιμαν οφείλει η ανθρωπότητα ένα μεγάλο μέρος της γνώσης πάνω στο Βυζάντιο, καθώς μέχρι τις δικές του μελέτες η ιστορία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αντιμετωπιζόταν ως υποδεέστερο κομμάτι της ιστορίας. Στο έργο αυτό που εκδόθηκε το 1933 παρουσιάζει την ιστορία του Βυζαντίου μέσα από όλες τις εκφάνσεις της ζωής, την εξουσία, τη θρησκεία, την εκπαίδευση, την καθημερινότητα με αναφορά στο πριν και στο μετά της αυτοκρατορίας, γιατί σύμφωνα με τον ιστορικό: «Κάθε ιστορική περίοδος εξαρτάται από αυτά που συνέβησαν πριν από αυτήν και η σημασία της εξαρτάται από τα γεγονότα που έπονται. Η ιστορία δεν είναι μια σειρά από λιμνούλες με στάσιμα νερά. Είναι ποταμός που κυλά» . 

Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός σε ψηφιδωτό
του ναού του Αγίου Βιταλίου στη Ραβέννα

Η «Ιστορία του βυζαντινού κράτους» (Εκδόσεις Πατάκη, μτφρ. Ιωάννης Παναγόπουλος) του Γκέοργκ Οστρογκόρσκι , η μελέτη η οποία σχεδόν αμέσως μετά την πρώτη έκδοσή της το 1940 αναγνωρίστηκε ως βασικό εργαλείο για την κατανόηση της βυζαντινής ιστορίας, έχει επηρεάσει όσο καμία άλλη τη διεθνή έρευνα για την ιστορία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο Ρώσος ιστορικός δίνει έμφαση στην πολιτική ιστορία και προβάλλει τους δεσμούς του Βυζαντίου με την κλασική αρχαιότητα, καθώς και τη σχέση της βυζαντινής ιστορίας με τους γειτονικούς πολιτισμούς της Ευρώπης και της Ασίας. 

Στο κλασικό έργο του «Η βυζαντινή χιλιετία» (Εκδόσεις ΜΙΕΤ, μτφρ. Δημοσθένης Κούρτοβικ) ο Γερμανός ιστορικός Χανς Γκέοργκ Μπεκ περιγράφει τη ζωή του μέσου ανθρώπου στο Βυζάντιο, ο οποίος ήταν πολύ πιο εγκόσμιος απ’ όσο έχει καταγραφεί στη συλλογική συνείδηση. Ο βυζαντινός άνθρωπος σύμφωνα με τον Μπεκ αγαπούσε πολύ τους λεπτούς τρόπους, το χιούμορ και την καλλιέπεια και δεν έδινε τόση σημασία στη μεταφυσική όσο συνηθίζουμε να πιστεύουμε σήμερα. 

Ο Άγγλος βυζαντινολόγος Σίριλ Μάνγκο , στο εμβληματικό έργο του «Βυζάντιο: Η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης» (Εκδόσεις ΜΙΕΤ, μτφρ. Δημήτρης Τσουγκαράκης) εξετάζει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία από την ίδρυσή της, το 324 έως το 1453 με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς. Παρουσιάζει τη βυζαντινή πραγματικότητα από την οπτική του μέσου υπηκόου της αυτοκρατορίας, καλύπτοντας τομείς όπως οι λαοί, οι γλώσσες, η κοινωνία και η οικονομία, οι αιρετικοί, ο μοναχισμός,  η εκπαίδευση κ.λπ. Το έργο αποτελεί ένα πρώτης τάξεως εγχειρίδιο για τον αναγνώστη που επιθυμεί να αποκτήσει μια σφαιρική και ταυτόχρονα αξιόπιστη εικόνα του Βυζαντίου. 

Ψηφιδωτό από το Μέγα Παλάτιον που απεικονίζει σκηνή
από την καθημερινή ζωή των αρχών του 6ου αιώνα

Η Αγγλίδα ιστορικός Έιβεριλ Κάμερον στο βιβλίο της «Η αξία του Βυζαντίου» (Εκδόσεις Πατάκη, μτφρ. Πέτρος Γεωργίου) ασχολείται με το θέμα της ελληνικότητας του Βυζαντίου, τις σχέσεις της αυτοκρατορίας με την ορθοδοξία, τη βυζαντινή εικονογραφία. Αναλύει τους λόγους για τους οποίους το Βυζάντιο θα έπρεπε όχι μόνο να ενσωματωθεί αλλά και να αποτελέσει ένα σημαντικό μέρος της συζήτησης των ιστορικών πάνω στις σχέσεις Ανατολής – Δύσης. 

Ο Βρετανός ακαδημαϊκός Τζόναθαν Χάρις ο οποίος ειδικεύεται στο Βυζάντιο και πριν από λίγα χρόνια μας είχε δώσει το σπουδαίο –και εξαντλημένο εδώ και καιρό– «Το Βυζάντιο και οι Σταυροφορίες (Εκδόσεις Ωκεανίδα, μτφρ. Λεωνίδας Καρατζάς), στο βιβλίο του «Βυζάντιο – ένας άγνωστος κόσμος» (Εκδόσεις Μεταίχμιο, μτφρ. Γιώργος Μπαρουξής) καταπιάνεται με τις ιστορικές φυσιογνωμίες, τις δυναστείες και τους τόπους που έπαιξαν ρόλο στην ιστορία της αυτοκρατορίας. Ο Χάρις μελετά την κοινωνική, την πολιτική, τη στρατιωτική, τη θρησκευτική και την καλλιτεχνική ζωή του Βυζαντίου, αναδεικνύοντας έναν πολιτισμό πλούσιο σε αντιθέσεις, που συνδυάζει την ορθοδοξία με τον παγανισμό και την κλασική ελληνική παιδεία με τη ρωμαϊκή ισχύ. 

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους σχετικούς τίτλους κατέχει το εμβληματικό σύγγραμμα «Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας» (Εκδόσεις Ψυχογιός, μτφρ. Τούλα Δρακοπούλου) της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ, η οποία διατρέχει την πολιτική σκέψη που διαμορφώθηκε σε διάφορες ιστορικές περιόδους, αναζητώντας την ελληνικότητα της αυτοκρατορίας  και αναδεικνύοντας το εθνικό πρόταγμα του Βυζαντίου. Σπουδαία είναι και η μελέτη της Αικατερίνης Χριστοφιλοπούλου στο τρίτομο έργο της «Βυζαντινή ιστορία» (Εκδόσεις Βάνιας), το οποίο καλύπτει το χρονικό φάσμα από τα πρώτα χρόνια της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έως την άλωση της Πόλης το 1453. 

Σχεδιασμένος το 1422 από τον
Φλωρεντίνο χαρτογράφο Κριστόφορο Μπουοντελμόντι
είναι ο παλαιότερος χάρτης της Κωνσταντινούπολης
που σώζεται μέχρι σήμερα

Στο «Βυζάντιο και Βενετία» (Εκδόσεις Παπαδήμα, μτφρ. Αντωνία-Χριστίνα Μουτσοπούλου) ο Άγγλος βυζαντινολόγος Ντόναλντ Μ. Νίκολ εξετάζει τις διπλωματικές, πολιτισμικές και εμπορικές σχέσεις μεταξύ της Κωνσταντινούπολης και της Βενετίας από την ίδρυση της γαληνότατης δημοκρατίας μέχρι την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο συγγραφέας εστιάζει στον τρόπο που επωφελήθηκαν οι Βενετοί από την Τέταρτη Σταυροφορία το 1204 και στην εξέλιξη της αποικιακής τους αυτοκρατορίας. 

Στον «Μυστρά» (Εκδόσεις Καρδαμίτσα, μτφρ. Πέι Κορρέ) ο Στίβεν Ράνσιμαν μελετά τη βυζαντινή πρωτεύουσα του Μοριά, που ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα μετά την κατάκτηση της χερσονήσου από τους Φράγκους. Ο Μυστράς λίγα χρόνια μετά τη δημιουργία του έγινε πρωτεύουσα της ελληνικής επαρχίας της Πελοποννήσου που αποκτούσε όλο και μεγαλύτερη σημασία. Εξελίχτηκε σε σημαντικό κέντρο μάθησης και τεχνών και εστία της πολιτιστικής ανάπτυξης της Ευρώπης, έως το 1460 που καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς.

Έμυ Ντούρου, Documento

Η Κωνσταντινούπολη πριν από την Άλωση

Εντυπωσιακές εικόνες της Κωνσταντινούπολης πριν την Άλωση στις 29 Μαΐου του 1453.

Μέσα από αναπαραστάσεις αρχαιολόγων, αποτυπώνεται η αίγλη της Βασιλεύουσας πριν πέσει στα χέρια των Οθωμανών, ενώ μεταξύ των απεικονίσεων ξεπροβάλλουν η Αγία Σοφία καθώς και εμβληματικά μνημεία της εποχής.

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης ήρθε μετά την πολιορκία της βυζαντινής πρωτεύουσας, της οποίας Αυτοκράτορας ήταν ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος, από τον οθωμανικό στρατό, με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β’.

Η πολιορκία διήρκεσε από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη, 29 Μαΐου 1453.

iefimerida.gr
newpost.gr
Πηγή: karar.com
Το Χαμομηλάκι

Η «Δέησις», το ωραιότερο ψηφιδωτό της Αγια-Σοφιάς και οι Έλληνες!

Η «Δέησις» θεωρείται από τους ειδικούς, το ωραιότερο ψηφιδωτό της Αγια-Σοφιάς, που μετέτρεψε ο Ερντογάν σε τζαμί. Σε αυτό εικονίζονται ο Χριστός, η Παναγία και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος. Τα γράμματα στην εικόνα είναι πεντακάθαρα Ελληνικά (ΜΡ-ΘΥ, ΙC-ΧC, Ο ΑΓΙΟΣ ΙΩ. Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ).

Η αγιογραφία φιλοτεχνήθηκε όταν έληξε ο Λατινοκρατία στην Κωνσταντινούπολη το 1261 και πραγματοποιήθηκε η επαναφορά της ορθόδοξης λατρείας. Η Λατινοκρατία κράτησε 57 χρόνια. Στις 15 Αυγούστου 1261 μπαίνει πεζή από τη Χρυσή Πύλη της Αγια-Σοφιάς ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος, εστεμμένος αυτοκράτωρ. Η πόλη είχε πέσει από τους σταυροφόρους του Πάπα την Τρίτη 13 Απριλίου 1204. Οι εκπρόσωποι της Χριστιανικής Δύσης (τα ίδια τότε και τώρα) έκαναν τέτοιες καταστροφές που δεν έκαναν σε πολιορκίες τους βάρβαροι Σλάβοι, Βούλγαροι, Πέρσες, Άβαρες… Τρείς μέρες και νύχτες κατέστρεφαν, έκαιγαν, λεηλατούσαν, βίαζαν γυναίκες, έσφαζαν αμάχους και ενόπλους, γυναίκες και παιδιά, ιερείς και λαϊκούς. Κατάκλεψαν εκκλησίες και την Αγια-Σοφιά την οποία απογύμνωσαν από καθετί χρυσό, ασημένιο ή στολισμένο με πολύτιμους λίθους. Σκόρπισαν ιερά λείψανα, καταπάτησαν εικόνες. Την Αγία Τράπεζα τη διέλυσαν με τσεκούρια όπως και τον Ιερό Άμβωνα. Χιλιάδες βιβλία, χειρόγραφα, κειμήλια και σκεύη πετάχθηκαν στα σκουπίδια ή κάηκαν ή πουλήθηκαν ή μεταφέρθηκαν στις Παπικές βιβλιοθήκες καθώς και έργα τέχνης όπως τα άλογα της Πόλης που κοσμούν την είσοδο της εκκλησίας του Αγίου Μάρκου στη Βενετία. Το Υπουργείο Πολιτισμού μας και οι «πολιτισμένοι» καθηγητάδες Πανεπιστημίων δεν κάνουν λόγο γι’ αυτά. Σε εκκλησίες της Δύσης ξενιτεμένα από τον τόπο τους όπως πολλά αρχαία αγάλματα και το «Ιερό Μανδήλιο», τεμάχια του Τίμιου Σταυρού, μέρη από το ακάνθινο στεφάνι και άγια ιερά λείψανα αγίων… Και όλα αυτά και πολλά άλλα, 249 χρόνια από την άλωση της Πόλης με την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας την Τρίτη 29 Μάΐου 1453… Και 617 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 που για 400 χρόνια οι Τούρκοι σκλάβωσαν τον Έλληνα… Σήμερα, 200 χρόνια μετά, ο σημερινός Έλληνας καλείται να ξαναθυμηθεί και να απευθύνει μια «νέα Δέηση» στον Χριστό... Και ίσως να ξανασκεφτεί μια «νέα Φιλική Εταιρία» αφού όλα περίπου μοιάζουν σε κάποια σημεία… Άλλωστε πολλά κατέθεσαν Έλληνες ασφαλιστές της Οδησσού για την Φιλική εταιρία και τον ξεσηκωμό του ’21.

Δέησις είναι λέξη που βγαίνει από το ρήμα δέω = δένω, δηλαδή είμαι δεμένος, προσκεκολλημένος σε ότι μου χρειάζεται, δέομαι = έχω ανάγκη, στερούμαι κάτι και το ζητώ δια της δεήσεως, ζητώ τα αναγκαία, αυτά που μου λείπουν, έχω έλλειψη, στερούμαι. Πολλές λέξεις και έννοιες γύρω από το ρήμα δέω υπάρχουν και στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια του Ομήρου ως τις μέρες μας υπογραμμίζοντας την συνέχεια της ελληνικής φυλής που δίπλα στην λέξη δέηση έχει και τη λέξη ικεσία. Ικεσία = από το ρήμα ίκω, φθάνω ικέτης για να πω ευχές, και τη λέξη παράκλησις από το παρα-καλώ κάποιον να μου δώσει βοήθεια, και τη λιτή από το ρήμα λίσσομαι ή λίττομαι που σημαίνει ικετεύω επίμονα, λιτή = ικεσία = λιτανεία. Η «Δέηση» στην Αγια-Σοφιά ας είναι μήνυμα ελπίδος για τον σεβασμό προς τα Ιερά και Όσια κάθε φορά που καταπατώνται από οποιονδήποτε Εχθρό εξωτερικό ή και εσωτερικό (τι δέηση να κάνουν οι άθεοι;). Η Παναγία για χρόνια ακούει το «σώπα, κυρία Δέσποινα, μην κλαίεις, μη δακρύζεις· Πάλε με χρόνους με καιρούς, πάλε δικά σου είναι» (Fauriel-Paris 1825). Ο Ναός Αγιάς Σοφιάς, κατοικητήριον του Θεού από το ρήμα Ναίω = κατοικώ, λέξη Ελληνική και αυτή, αυτή την εποχή υφίσταται τραυματισμό και λεηλασία και ως μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς αλλά και ως σημείο κοινής αναφοράς των Ελλήνων και του Χριστιανικού κόσμου. «Η Αγια-Σοφιά είναι το αίμα μας, κάποτε θα είναι ξανά δική μας» έγραψε ο Ίων Δραγούμης και τα λόγια φέρνουν ρίγη συγκίνησης και ταραχή στο νου μας που μας καλεί να θρηνήσουμε τραγουδώντας το ελληνικό δημοτικό τραγούδι «Της Αγια- Σοφιάς», τον Πατριάρχη της οποίας Γρηγόριο Ε’ κρέμασαν οι Τούρκοι από τον μεγάλο ξεσηκωμό του γένους και έθαψαν στην Οδησσό πλήθος κόσμου και πολλοί σημαντικοί ασφαλιστές.

ΤΡΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑ-ΣΟΦΙΑ (1453)
Στη συνέχεια παραθέτουμε ένα κείμενο του Γεώργιου Α. Μέγα, που δημοσιεύθηκε στο βιβλίο Ελληνικά δημοτικά τραγούδια (Εκλογή), τομ. Α', Ακαδημία Αθηνών, εν Αθήναις 1962:
Μεταξύ των ιστορικών τραγουδιών του λαού μας εξέχουσαν θέσιν κατέχει το τραγούδι της Αγιά Σοφιάς. Και είναι τόυτο ευνόητον. Κανένα άλλο γεγονός της εθνικής μας ιστορίας δεν συνεκλόνσε τόσον καθολικά την εθνικήν ψυχήν, όσον η πτώσις της Πόλεως και η απώλεια της Μεγάλης Εκκλησίας, που εσήμαινε την απώλειαν αυτήν της ελευθερίας και ανεξαρτησίας του γένους. Δι’ αυτό ο θρήνος δια το πάρσιμο της Πόλης και της Αγιά Σοφιάς υπήρξε γενικός, πανελλήνιος.

Αλλά και ως τραγούδι ο θρήνος αυτός είναι από τα καλύτερα, τα λυρικώτερα δημιουργήματα της λαϊκής Μούσης. Δεν επιχειρεί εδώ ο δημοτικός ποιητής να ιστορήση, να εκθέση τα γεγονότα, αλλά υψώνεται επάνω από τα οιαδήποτε περιστατικά, δια να δώση έκφρασιν εις το πάθος, την συγκίνησιν της ψυχής που προκαλεί η μεγάλη καταστροφή.

Αυτή η αναγγελία του γεγονότος απηχεί εις το πρώτον εκ των παρατιθεμένων ασμάτων ως κραυγή σπαρακτική απογνώσεως. Η φωνή κατόπιν από τον ουρανόν, τα δάκρυα εις την εικόνα της Παναγίας, και τα δύο στοιχεία ζωντανά θρησκευτικής πίστεως και ποιήσεως, είναι το πρώτον φωνή μιας αδυσωπήτου μοίρας, το δεύτερον έκφρασις τελειωμένη της θλίψεως δια την απόφανσιν αυτήν της μοίρας. Και ενώ βαθεία εκδηλώνεται η συνείδησις της συμφοράς, που έρχεται να πλήξη το έθνος ολόκληρον, η εθνική ψυχή δεν αφήνεται εις την αποθάρρυνσιν και παρήγορος λάμπει ευθύς η ελπίς δια την ανόρθωσιν, την ανάκτησιν της εθνικής κληρονομίας· είναι η ελπίς του δουλωθέντος έθνους και η πεποίθησις που ερριζώθη ευθύς μετά την άλωσιν εις τον ελληνικόν λαόν, η ιδία εκείνη ελπίς, η οποία υπ’ άλλην μορφήν απεκορυφώθη εις την παράδοσιν δια τον Μαρμαρωμένο βασιλιά.

Το δεύτερον άσμα, το οποίον μετά τον στ. 7 συμφύρεται με τον πρώτον, εκφράζει εις τους περιφήμους δύο πρώτους στίχους όλην την μεγαλοπρέπειαν της Μεγάλης Εκκλησίας. «Εκεί μέσα ακούμε βαθειά ν’ αντηχάη το σήμασμα της Αγιάς Σοφιάς και να μπαίνη στην ίδια σειρά με τη δοξολογία του ουρανού και γενικά όλης της χτίσης… Ο μεγάλος αριθμός από σήμαντρα, από καμπάνες, από παπάδες και διάκους, που αναφέρουν οι κατοπινοί στίχοι είναι η συνέχεια στην έκφραση της μεγαλοπρέπειας. Με τον στ. «ψάλλει ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης» τελειώνει η περιγραφή της εκκλησίας… κι’ ύστερα αρχίζει η γνωστή παράδοση για το σταμάτημα της λειτουργίας κτλ.»
Το τρίτον άσμα διεσώθη ως προοίμιον εις θρήνον περιεχόμενον εν χειρογράφω της Εθν. Βιβλιοθήκης των Παρισίων του ΙΕ’ αιώνος, και επιγραφόμενον «Ανακάλημα της Κωνσταντινουπόλις», ως φαίνεται δ’ εκ τινών ενδείξεων είναι κρητικής προελεύσεως.

Α’
Πήραν την Πόλη, πήραν την! πήραν τη Σαλονίκην!
πήραν και την Αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι,
που είχε τριακόσια σήμαντρα, κ’ εξήντα δυο καμπάνες·
κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.
Σιμά να ‘βγουν τα άγια, κι ο βασιλιάς του κόσμου,
φωνή τους ήρθ’ εξ ουρανού, αγγέλων απ’ το στόμα·
«Αφητ΄ αυτήν την ψαλμουδιά, να χαμηλώσουν τ’ άγια,
και στείλτε λόγο στην Φραγκιά, να έρθουν να τα πιάσουν,
να πάρουν το χρυσό σταυρό, και τ’ άγιο ευαγγέλιο,
και την αγία τράπεζα, να μην την αμολύνουν».
Σαν τ’ άκουσεν η Δέσποινα, δακρύζουν οι εικόνες·
«Σώπα, κυριά Δέσποινα, μην κλαίης, μη δακρύζης·
πάλε με χρόνους με καιρούς, πάλε δικά σου είναι».

C. Fauriel, Chants populaires de la Grece modern, tome II, Paris 1825, σ.340

Β’
Σημαίν' ο Θιος, σημαίν' η γη, σημαίνουν τα ‘πουράνια,
σημαίνει κ' η Αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι,
με τετρακόσια σήμαντρα, μ’ εξήντα δυο καμπάνες,
πώχει τριακόσιες καλογριές και χίλιους καλογέρους.
Ψάλλει ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης.
Φωνή τους ήρτ' από το Θιό κι' άπ' την αγγέλου κρίση.
«Πάψτε παπάδες τα χαρτιά και κλείστε τα βαγγέλια.
Πήραν την Πόλη, πήρανε, πήραν τη Σαλονίκη,
πήραν και την Αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι·
Πήραν παιδιά ‘π' το δάσκαλο, κοράσι' απ΄ το γκεργκέφι,
Πήραν μανάδες με παιδιά, κυράδες με τους άντρες.»

Arn. Passow, Τραγούδια ρωμαίικα, Lipsiae, σ.146, αρ. 195, (Συλλογή Ulrich)

Γ’
Kαράβιν εκατέβαινε ς’ τα μέρη της Tενέδου
και κάτεργον το υπάντησε, στέκει και αναρωτά το:
― «Kαράβιν, πόθεν έρκεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;»
― «Έρκομαι εκ τα’ ανάθεμα κ’ εκ το βαρύν το σκότος,
εκ την αστραποχάλαζην, εκ την ανεμοζάλην·
απέ την Πόλην έρχομαι την αστραποκαμένην.
Εγώ γομάριν δε βαστώ, αμμέ μαντάτα φέρνω,
κακά διά τους Χριστιανούς, πικρά και δολωμένα».

Em. Legrand, Collection de monuments… No 5, n.s. Athenes 1975, σ. 93. Πρβλ. Εμμ. Κριαρά, Το ανακάλημα της Κωνσταντινούπολης, κριτική λέκδοση (Θεσσαλονίκη) 1956, σ. 29, στ. 6-13

nextdeal.gr

Πώς μια ιστορικός μετέφερε τον ήχο της Αγίας Σοφίας στο στούντιο

Η Μπισέρα Πεντσέβα, ιστορικός τέχνης στο Στάνφορντ και ειδική στο πεδίο ακουστικής αρχαιολογίας, πέρασε την περασμένη δεκαετία στη μελέτη της εντυπωσιακής ακουστικής αντήχησης της Αγίας Σοφίας

Πολλοί, αν όχι οι περισσότεροι, εστιάζουν στη θρησκευτική και αρχιτεκτονική αξία της Αγίας Σοφίας. Ωστόσο, η Bissera Pentcheva επικεντρώθηκε σε μια άλλη περιλάλητη ιδιαιτερότητά της: Την ακουστική της. 
Για μια ομάδα επιστημόνων, ακαδημαϊκών και μουσικών, η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε χώρος μουσουλμανικής προσευχής απειλεί να επισκιάσει ένα λιγότερο εμφανή θησαυρό: Τον ήχο της. Η Μπισέρα Πεντσέβα, ιστορικός τέχνης στο Στάνφορντ και ειδική στο -ολοένα και αναπτυσσόμενο- πεδίο ακουστικής αρχαιολογίας, πέρασε την περασμένη δεκαετία στη μελέτη της εντυπωσιακής ακουστικής αντήχησης του κτηρίου. 
Για την έρευνά της μέσα στο -διεκδικούμενο από πολλές πλευρές- μνημείο χρειάστηκε ένας συνδυασμός διπλωματίας, εφευρετικότητας και τεχνολογίας. Οι τουρκικές αρχές απαγόρευαν το τραγούδι μέσα στην Αγία Σοφία, ακόμα και ενόσω λειτουργούσε ως μουσείο. Τώρα που το κτίσμα εμπίπτει στη δικαιοδοσία των θρησκευτικών αρχών, αυτή η απαγόρευση θα ενισχυθεί και η περαιτέρω έρευνα ίσως γίνει δυσκολότερη. 
Ωστόσο, η έως τώρα μελέτη της Πεντσέβα ολοκληρώθηκε το περασμένο φθινόπωρο με την κυκλοφορία του "The Lost Voices of Hagia Sophia" (Οι Χαμένες Φωνές της Αγίας Σοφίας), ένα άλμπουμ που αναγεννά το εντυπωσιακό μυστήριο της βυζαντινής λειτουργίας, με τη λαμπρή ακουστική του χώρου για τον οποίο γράφτηκε, παρότι ηχογραφήθηκε σε στούντιο στην Καλιφόρνια.

Ο Τζόναθαν Άμπελ, καθηγητής στο Κέντρο για Υπολογιστική Έρευνα στη Μουσική και την Ακουστική στο Στάνφορντ, κατάρτισε ένα σχέδιο με την ιστορικό που της επέτρεπε να καταγράψει ζωτικής σημασίας ηχητικά δεδομένα για τις δυνατότητες ακουστικής του μνημείου με τη βοήθεια ενός... μπαλονιού, ενός διακριτικού εξοπλισμού ηχογράφησης και ενός συνεργάσιμου φρουρού ασφαλείας. 
Τον χειμώνα του 2010, η Πεντσέβα απέκτησε άδεια εισόδου στο μουσείο της Αγίας Σοφίας. Θα έμπαινε την αυγή, όταν η Κωνσταντινούπολη ήταν ακόμα στην πρωινή ησυχία. Έπεισε το φρουρό να σταθεί σε ένα σημείο όπου, επί Βυζαντινής περιόδου, θα βρίσκονταν οι τραγουδιστές και να σκάσει ένα μπαλόνι. Η ίδια στάθηκε εκεί που, σε θεωρητικό επίπεδο, θα παρακολουθούσε τη λειτουργία κάποιος προύχοντας. Τα μικρόφωνα κατέγραψαν την έκρηξη του ήχου και το επακόλουθο κύμα αντηχήσεων. 

Ένα από τα μπαλόνια των οποίων ο ήχος βοήθησε την ιστορική στην καταγραφή
της ακουστικής της Αγίας Σοφίας - Bissera V. Pentcheva

Στην ιστορικό επετράπη να καταγράψει μόλις τέσσερα σκασίματα μπαλονιών σε δύο επισκέψεις. Από το φαινομενικά αυτό λίγο, αποκόμισε ένα πλούσιο και πολύτιμο υλικό που αργότερα θα της επέτρεπε να μεταφέρει τον ήχο της Αγιάς Σοφιάς στο στούντιο, χωρίς καν να έχει ηχογραφήσει στο χώρο. 
«Το μικρό αυτό σκάσιμο μπαλονιού επαναφέρει όλη την πληροφορία για το υλικό και το μέγεθος του χώρου. Μπορείτε να σκεφτείτε μια φωνή φτιαγμένη από ένα σωρό μπαλόνια. Κάθε φωνή συνοδεύεται από δέσμη παλμικών αποκρίσεων» λέει η ίδια.

Οι ήχοι από τα μπαλόνια μαζί με το χάρτη του εσωτερικού επέτρεψαν στον Άμπελ να ιχνηλατήσει αυτό αποκαλεί ακουστικό αποτύπωμα του κτηρίου. Στη συνέχεια, η προσομοίωση στον υπολογιστή του ενσωματώθηκε σε ένα σετ μικροφώνων και ηχείων. 
Κάπως έτσι, τα μέλη της Capella Romana, ενός φωνητικού ανσάμπλ στο Πόρτλαντ που ειδικεύεται στους βυζαντινούς ύμνους, ηχογράφησε το «The Lost Voices» σε ένα χώρο που «μιμούνταν» την ακουστική της Αγίας Σοφίας - με την πλούσια αντήχηση, τη διαθλώμενη ηχώ και την ενίσχυση συγκεκριμένων συχνοτήτων. 

Με πληροφορίες από New York Times 

Πηγή: www.lifo.gr

Αγία Σοφία

Το χαρτονόμισμα των πεντακοσίων δραχμών με παράσταση της Αγιά Σοφιάς σχεδιάστηκε το 1921 από την American Banknote Company και παραδόθηκε το 1923

dogma.gr
Προσεύχεστε Αδιαλείπτως

Το Βυζάντιο εκπολίτισε ολόκληρη την Ευρώπη...!

Από το 2006 άρχισε να λειτουργεί μέσα στο συγκρότημα κτιρίων του Ευρωκοινοβουλίου το Μουσείο της Ευρώπης. Οι Ευρωπαίοι, όμως, αποφάσισαν να αφήσουν έξω από το Μουσείο αυτό την πηγή από την οποία πήραν τα φώτα του Πολιτισμού: Το Βυζάντιο!

Το Βυζάντιο, λένε οι Ευρωπαίοι, ταυτίζεται με τους Άραβες και το Ισλάμ…

Την απάντηση στη θεωρία αυτή της Ευρ. Ένωσης δίνουν σπουδαίοι Ευρωπαίοι Ιστορικοί: Ο Άγγλος Ιστορικός Κάρολος Ντήλ (Ch. Diel) γράφει στο σύγγραμμά του «Les Grands Problems de l’ Histoire Byzantine σελ. 173 – 174: Το Βυζάντιο εδημιούργησε λαμπρόν πολιτισμόν, τον λαμπρότερον ίσως, ο οποίος είδε το φως μέχρι το 1.100 στη Χριστιανική Ευρώπη. Με αυτόν δε τον πολιτισμόν, τον πνευματικόν και τον τεχνικόν, εξάσκησε ευρεία επίδραση σε όλους τους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης. Αλλά, το Ορθόδοξο Βυζάντιο επέδρασε και στη Δυτική Ευρώπη, η οποία από τον 5ον αιώνα, που κατακτήθηκε από τους βαρβάρους μέχρι τον 11ον αιώνα «διετέλει επιστημονικώς εν χειμερία νάρκη».

Ο Στήβεν Ράνσιμαν, σπουδαίος Άγγλος Ιστορικός, στο σύγγραμα του «Βυζαντινός Πολιτισμός» γράφει: «Στις 29 Μαΐου 1453 ένας πολιτισμός σαρώθηκε αμετάκλητα. Είχε αφήσει μία ένδοξη κληρονομιά στα γράμματα και στην τέχνη. Είχε βγάλει χώρες ολόκληρες από τη βαρβαρότητα και είχε δώσει σε άλλες την εκλέπτυνση των ηθών. Η δύναμή του και η Ευφυΐα του προστάτεψαν πολλούς αιώνες τη χριστιανοσύνη. Για έντεκα αιώνες η Κωνσταντινούπολη ήταν το κέντρο ενός κόσμου φωτός… Η Κωσταντινούπολη έγινε έδρα της θηριωδίας, της αμάθειας, της μεγαλόπρεπης ακαλαισθησίας με τους Οθωμανούς κατακτητές…».

Ένας διαπρεπής Άγγλος ιστορικός ο W.C. Dampier (Νταμπίερ) γράφει: «Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία παρέμεινε το θεμέλιο του πολιτισμού στους δυστυχέστερους χρόνους του βαρβαρισμού στη Δυτική Ευρώπη. Ο ρόλος του Βυζαντίου στην εξέλιξη των επιστημών και ιδιαίτερα των Μαθηματικών και της Αστρονομίας είναι σημαντικός».

Εκτός από τους δυτικούς ιστορικούς, που είδαμε, έχουμε και από την Ανατολή. Ο μεγάλος Ρώσος ιστορικός Α. Βασίλιεφ στο σύγγραμά του «Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας» 324 – 1453 γράφει: «Το Βυζάντιο συνέβαλε πάρα πολύ στην ιστορία της Αναγέννησης καλλιεργώντας όχι μόνον τη γνώση της Ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας, αλλά έδωσε στη Δύση έναν τεράστιο αριθμό αρχαίων χειρογράφων και κειμένων των πατέρων της Εκκλησίας.

Ο Βασίλιεφ κλείνει τον 5ο τόμο της Ιστορίας του με τα εξής: «Καθώς οι συνθήκες ζωής στο Βυζάντιο εγένοντο δυσκολότερες και πιό επικίνδυνες, λόγω των τουρκικών κατακτήσεων, πολυάριθμοι Έλληνες μετανάστευσαν στην Δύσιν, παίρνοντας μαζί τους τα έργα της φιλολογίας τους. Η συσσώρευση στην Ιταλία των θησαυρών του κλασικού κόσμου, λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν στο Βυζάντιο εδημιούργησε στην Δύσιν πάρα πολύ Ευνοϊκές συνθήκες για μια επαφή με το μακρινό παρελθόν της Ελλάδας και τον αιώνιο πολιτισμό της. Μεταφέροντας τα κλασικά έργα στην Δύσιν και σώζοντας αυτά από τα χέρια των Τούρκων το Βυζάντιο πρόσφερε μεγάλη υπηρεσία στην ανθρωπότητα και την μελλοντική εξέλιξιν».

Αυτά που γράφει ένας ιστορικός του αναστήματος του Βασίλιεφ δεν μπορεί να τα αμφισβητήσει κανείς. Οι απέλπιδες προσπάθειες του Βατικανού να αμαυρώσει το Βυζάντιο πέφτουν στο κενό. Το περισπούδαστο έργο του Βασίλιεφ προσφέρει μια μεγάλη, ανεκτίμητη υπηρεσία: Βάζοντας σε τάξη με ακρίβεια μία τόσο πολύπλοκη ιστορική περίοδο, όπως η Βυζαντινή, επιτρέπει στο σύγχρονο άνθρωπο να κάνει μία σωστή γνωριμία μαζί της.

Η βυζαντινή ιστορία που αφηγείται το σύγγραμα αυτό, κακομεταχειρισμένη και παρεξηγημένη παλαιότερα έχει τελείως αναθεωρηθεί στην εποχή μας. Πολλά σπουδαία στοιχεία έχουν αποκαλυφθεί πρόσφατα, ενώ συγχρόνως έγιναν σημαντικές επιστημονικές έρευνες, που φωτίζουν από κάθε πλευρά την τόσο εκπληκτική σε γεγονότα, τόσο πλούσια σε ποικιλία και τόσο αξιόλογη για την μακροχρόνια διάρκειά της Βυζαντινή εποχή.

Ωστόσο, έλειπε, όχι μόνον από την Ελληνική, αλλά και από την Παγκόσμια βιβλιογραφία, μια γενική ιστορία, που θα αξιοποιούσε τις νεώτερες έρευνες και ενημερωμένη για τα πιο σύγχρονα επιστημονικά συμπεράσματα, θα εξέθετε κατά ένα πλήρη και συνθετικό τρόπο την εξέλιξη και την τύχη της χιλιετούς αυτοκρατορίας. Αυτό ακριβώς προσφέρει το κλασικό σε όλον τον κόσμο έργο του Βασίλιεφ και αυτό αποτελεί το πλεονέκτημά του σε σχέση με όλα τα άλλα καλά έργα για τη Βυζαντινή ιστορία.

Το Βατικανό και ο Πάπας από αιώνες εχθρεύονται και μισούν την Ορθοδοξία και κάνουν ό,τι μπορούν για να μειώσουν το μέγεθος της προσφοράς του Βυζαντίου στον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Από τον 17ο αιώνα, όλοι οι Δυτικοί συγγραφείς (πιστοί στα κελεύσματα του Πάπα) χρησιμοποιούν τον όρο Βυζάντιο σαν να πρόκειται για κάτι το σκοτεινό, το οπισθοδρομικό, το βάρβαρο και απολίτιστο.

Ο Στήβεν Ράνσιμαν δίνει την απάντηση και γράφει: «Η Δυτική Ευρώπη, με τις προπατορικές αναμνήσεις του φθόνου της για το Βυζαντινό πολιτισμό, με τους πνευματικούς της συμβούλους να κατηγορούν τους Ορθοδόξους ως αμαρτωλούς σχηματικούς και κατατρυχόμενη από ένα συναίσθημα ενοχής, γιατί στο τέλος εγκατέλειψε την πόλη, προτίμησε να ξεχάσει το Βυζάντιο». Δεν μπορούσε, όμως, να ξεχάσει το χρέος της ως οφειλόμενο μόνον στους κλασικούς χρόνους.

Το 330 μ.Χ. ο Μέγας Κων/ντίνος ίδρυσε το «πανδιδακτήριο» (πανεπιστήμιο) στην Κων/πολη, το οποίο διοργάνωσε ο Θεοδόσιος Β’ (425 μ.Χ.). Από το Ανώτατο αυτό πνευματικό Ίδρυμα του Βυζαντίου παρήλασαν διακεκριμένοι καθηγητές. Από τα βασικότερα μαθήματα, που διδάσκονταν σ’ αυτό ήταν η Αστρονομία, η Αριθμητική και η Γεωμετρία.

Η Αλεξάνδρεια υπήρξε η «επιστημονική μητρόπολη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας». Εκεί ο Θέων ο Αλεξανδρεύς (330 – 395) κατέγραψε δύο εκλείψεις του ηλίου των ετών 365 και 372. Έγραψε «Υπομνήματα εις την Μαθηματικήν Σύναξιν» του Πτολεμαίου. Εξέδωσε με σχόλια τα «Στοιχεία του Ευκλείδη».

Σημαντικότατη προσφορά του Βυζαντίου στην Ευρώπη (και στον κόσμο ολόκληρο) είναι η διάσωση της Ελληνικής γλώσσας μαζί με την διάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Το «Ελληνικό κατόρθωμα», όπως ονομάστηκε, ήταν η επικράτηση της Ελληνικής γλώσσας. Απαλλαγμένη τώρα από τις διαλεκτικές και τοπικιστές τάσεις πρόσφερε στον κόσμο ένα πλήρες και λεπτό όργανο επικοινωνίας και έγινε φορέας ιδεών και παράγων συνθέσεως ετερογενών στοιχείων.

Το Βυζάντιο «Το εκχριστιανισθέν Ρωμαϊκόν Κράτος του Ελληνικού Έθνους», όπως το ονόμασε ο Γερμανός Βυζαντινολόγος Χάϊζενμπεργκ (1869 – 1930), είναι η δεύτερη πηγή πνευματικού και πολιτιστικού ανεφοδιασμού της Ευρώπης.

Η Ρώμη είχε μείνει πνευματικά άφωνη. Και τότε, το Χριστιανικό Βυζάντιο υψώνει τη δική του φωνή, μία φωνή ισχυρή, διαπεραστική και συγχρόνως μελωδική (Βυζαντινή Μουσική). Το Ανατολικό Ορθόδοξο Βυζάντιο ξεχύθηκε με αλκή και ορμή να κατακτήσει πολιτιστικά τον κόσμο και να αντικαταστήσει την Ρώμη στον ηγετικό της ρόλο.
Οι ποιητές και οι ιστορικοί, οι φιλόσοφοι και οι ρήτορες τα αριστουργήματα τέχνης της αρχαίας Ελλάδας, στη Βασιλεύουσα, «Τον Προμαχώνα του πολιτισμού», βρήκαν άσυλο. Αν το Βυζάντιο δεν έσωζε την Ελληνολατινική κληρονομιά, τι θα απέμενε σήμερα στην Ευρώπη; Η Πόλη υπήρξε ο ιερός φύλακας του παλαιού θησαυρού, αυτή και το μεγάλο κέντρο της εκπολιτιστικής δημιουργίας, που εμψύχωσε την κληρονομιά της αρχαιότητας με τη νέα πνοή του Χριστιανισμού και έδωσε νέα πνοή και δύναμη στον πολιτισμό (ΚΓ Παιδαγωγικό Συνέδριο).

Δεν ήταν διπλός θεματοφύλακας το Βυζάντιο, αλλά ήταν και διαμορφωτής και δημιουργός. Ήταν ο κυριότερος εκπολιτιστικός παράγων της ανθρωπότητας επί χίλια και πλέον χρόνια. Οι Βυζαντινοί Ιεραπόστολοι με απίστευτο ηρωισμό και αυταπάρνηση εξορμούσαν από τις ερήμους της Συρίας μέχρι τις Ερήμους της Αιθιοπίας και εξημέρωναν τους λαούς με το φως του Ευαγγελίου. Σε Ανατολή και Δύση ακτινοβόλησε το Βυζάντιο. Από την Ιρλανδία μέχρι την Κίνα βρίσκουμε επιδράσεις της βυζαντινής τέχνης, των Σλαβικών δε λαών εδημιούργησε τη γλώσσα και τη φιλολογία.

Την ώρα που οι Ευρωπαίοι ζούσαν ημιβάρβαρο βίο μέσα σε παχυλή αμάθεια και σκοτεινή δεισιδαιμονία, στη Βασιλεύουσα και στις Ελληνικές πόλεις της Ανατολής, η ζωή κυλούσε μέσα στις λεπτότερες καλλιτεχνικές απολαύσεις και στις υψηλότερες πνευματικές πτήσεις. Ενώ οι μεγάλες σημερινές Ευρωπαϊκές Πρωτεύουσες είτε δεν υπήρχαν καθόλου, όπως το Βερολίνο, είτε ήταν ελεϊνά, χωριά όπως το Παρίσι και το Λονδίνο, η Κωνσταντινούπολη ήταν «αληθινή Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα και μεγαλούπολη», που μέσα στα τείχη της παριέκλεισε περισσότερα βιβλία και αριστουργήματα τέχνης, από όσα ολόκληρη η άλλη οικουμένη. Πρόσφερε τη Βυζαντινή Φιλοσοφία, τη Θεολογία, την Ποίηση, τη Μουσική, τη Ζωγραφική και την Αρχιτεκτονική.

Η εκκλησιαστική ποίηση και υμνογραφία με τρόπο πηγαίο «και δια στίχων ευμνημονεύτων θαυμαστής συντομίας και σαφήνειας», όπως γράφει ο Καθηγητής Ευάγ. Θεοδώρου, προσφέρει δόγμα, και τέχνη, Θεολογία και συναγωγή νου και καρδιάς. Αυτή η Βυζαντινή μουσική, η τόσο πλούσια και πλατιά, η τόσο πρωτότυπη και βαθειά, η τόσο γόνιμη και ελκυστική, γοητευτική και ουσιαστική, είναι μία πρωτότυπη δημιουργία του Βυζαντίου, αλλά και ένα άνοιγμα δρόμου προσφοράς στην Ευρώπη και στον πολιτισμό.

Επίσης, η Βυζαντινή Τέχνη, Ζωγραφική και Αρχιτεκτονική, είναι από τα πιό αντιπροσωπευτικά και πρωτότυπα δημιουργήματα του Βυζαντινού Πολιτισμού, ίσως η πιό γόνιμη και λαμπρή προσφορά στην ανθρωπότητα. Η μεν Αρχιτεκτονική για τη μεγαλοπρέπεια της μορφής, η δε Ζωγραφική για το ύψος της εκφραστικής. Η Αρχιτεκτονική με τους τρούλους και τις κόγχες, τις αψίδες και τα λοφία, τους κίονες και τους πεσσούς, τα καμπαναριά και τις στοές, εσωτερικές και εξωτερικές, χαρακτηρίζει το Βυζάντιο.

Προσφορά πολύ μεγάλη του Βυζαντίου στην Ευρώπη είναι ο εκπολιτιστικός και εκχριστιανισμός των Σλάβων, καθώς και η εθνική τους Αναγέννηση. Τα ονόματα των Ελλήνων Ιεραποστόλων Κυρίλλου και Μεθοδίου είναι ονόματα ιερά σε όλο το σλαβικό κόσμο, γιατί αυτοί τους εισήγαγαν στον κύκλο των Ευρωπαϊκών και πολιτισμένων λαών, αυτοί εδημιούργησαν την Εκκλησία τους, το αλφάβητό τους, τη φιλολογία τους, τη μουσική και την τέχνη τους.
Ο εκχριστιανισμός των Ρώσων έργο του Χριστιανικού Βυζαντίου, είναι πολύ μεγάλη προσφορά στον πολιτισμό. Κάτω από την άμεση επίδραση του Βυζαντίου αναπτύχθηκε και μεγάλωσε και εκπολιτίστηκε η Ρωσία…

Η Ρωσία από το Βυζάντιο έμαθε να κτίζει σπίτια και εκκλησίες με πέτρα και ταχυδρομεία και Έλληνες ζωγράφοι έκαναν τη διακόσμηση. Την Αγία Σοφία του Κιέβου το θαυμάσιο αυτό μνημείο, την έκτισαν οι Ρώσοι ηγεμόνες, για να έχουν και αυτοί πρωτεύουσά τους μία Αγία Σοφία…

Το 1472 ο Ιβάν ο Γ’ ο Μέγας νυμφεύτηκε την ανεψιά του Κων. Παλαιολόγου τη Σοφία Παλαιολογίνα, όλοι οι Ρώσοι ενθουσιάστηκαν, γιατί νυμφεύονταν με την απόγονο που ανήκε «εις το αυτοκρατορικόν δένδρον, το οποίον εκάλυπτε άλλοτε διά της σκιάς αυτού ολόκληρον την Ορθόδοξον Χριστιανοσύνην». Αυτή η κόρη των Βυζαντινών αυτοκρατόρων Ελλήνων είχε τεράστια επίδραση στον Ιβάν και σ’ αυτήν οφείλεται κατά μεγάλο μέρος η απόσειση του φοβερού των Μογγόλων, που για αιώνες βάραινε τη Ρωσική Φυλή.

Το 1470 η Ρωσία δεν ήταν κράτος ήταν ένα Δουκάτο και ο Ιβάν ένας γαιοκτήμονας. Οι Ρώσοι ήταν ακόμη νομάδες. Όταν πήγε η Σοφία τους έκανε κράτος. Ελλείψει άλλου διαδόχου των Παλαιολόγων, η Σοφία κληρονόμησε τα διακριτικά της εξουσίας τους. Πήρε το δικέφαλο αετό, που έγινε θυρεός της Ρωσίας μέχρι σήμερα. Ο Ιβάν πήρε τον τίτλο του Τσάρου και την προσωνυμία Μέγας Ιβάν ο Γ’. Είναι ο πρώτος ηγεμόνας της Μοσχοβίας που ονομάζεται Τσάρος…

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ, 29 ΜΑΪΟΥ 2020. (ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ)